Oude ploegen uit zuidoost Friesland

 

De ommesmieter uit Steggerda gefotografeerd in 2001 in het voormalig Landbouw Historisch Museum in Wageningen Op de grond liggen een rister en de schaar.

De 'ommesmieter'is een oude ploeg, die voor de agrarische revolutie in de 19e eeuw en de opkomst van fabrieksploegen in zwang was in Stellingwerf en Zuid-West Drente. In de Zuid oost hoek van Friesland waren tot in de 19e eeuw, toen de fabrieksploegen opkwamen (de arendploeg) twee soorten ploegen in gebruik. De ommesmiter en een Friese Karploeg. De ploegen werden in Friesland tot ongeveer 1880 gebruikt, in Drente langer. De karploeg in zuid-oost Friesland was echter lichter van bouw dan de karploeg die in de bouwstreken van Noord-Friesland werd gebruikt. In de kleigebieden aldaar werd de karploeg ook wel kleiploeg genoemd en die had een steviger geraamte dan de karploeg in het zuiden. Bij de ommesmieter werd de ploegboom ondersteund door een voorkar met twee even grote wielen. De schaar werkte tamelijk gebrekkig. Hij werd niet scherp gemaakt en was meer bedoeld om door de grond te wroeten dan om de grond te snijden en enigszins regelmatig om te leggen. (2) Zie voor de onderdelen het schema onderaan.

Foto van een Drentse karploeg met ongelijke wielen in de dertiger jaren van de twintigste eeuw gefotografeerd. De karploeg was toen nog in gebruik. Bron: Delpher, Nieuwsblad van Friesland: Hepkemaś courant 30-09-1936

In het voormalige landbouw historisch museum in Wageningen bevond zich een ommesmieter uit Stellingwerf. De ommesmieter was blijkens een bordje bij de Ploeg afkomstig uit Steggerda. De ommesmieter moet in stellingwerf in de loop van de 19e eeuw in onbruik zijn geraakt. Kennis over het maken en gebruiken van een ploeg werd in de intermediaire samenleving gecombineerd met een geheel eigen traditionele ploeg, die ook weer aangepast was aan de lokale omstandigheden wat betreft grondsoort, gewassen die verbouwd werden, etc. Deze ploegen werd gemaakt door lokale ambachtslieden -smeden-in de dorpen. Het is zelfs mogelijk (Maar dat is een hypothese, nadere gegevens ontbreken vooralsnog) dat binnen zo'n intermediaire samenleving smeden of andere ambachtslieden in de dorpen weer een eigen subtraditie hadden, waarbij bij wijze van spreken een in Blesdijke gemaakte traditionele ommesmieter op onderdelen afweek van een ommesmieter die in Appelscha gemaakt werd. Nader onderzoek is hier noodzakelijk.

Meer informatie over oude ploegen op de website stellingwerven.info

Piet van der Lende